gepubliceerd in
Sibelius 2 software
Recording & Producing 26-02-2003
Het is reeds meer dan twee jaar geleden dat we het muziek-programma Sibelius onder de loep hebben genomen. Ondertussen hebben de ontwerpers, de tweelingbroers Ben & Jonathan Finn, niet stilgezeten. Om hun slogan "The fastest, smartest, easiest way to write music" een beetje geloofwaardig te houden blijven ze ijverig verder dokteren aan hun geesteskind. En voilà: een flinke upgrade ziet het levenslicht. Op de bijgeleverde demo loven een aantal Sibelius-gebruikers het programma: muzikanten die vroeger partituren met de hand schreven en nu vooral blij zijn met de tijdswinst en extra mogelijkheden die ze krijgen. De bedoeling is om elke vorm van "computer-vrees" ongedaan te maken: de gedachte dat iemand nog met pen & papier schrijft (al dan niet met zwierig handschrift) krijgt een hoog archaïsch gehalte... Ik zal me bij deze bespreking vooral toespitsen op de nieuwigheden in versie 2.Sibelius2 draait nog steeds op PC en Mac. Voor PC is een Pentium of een "vlugge" 486 reeds voldoende, toch wordt minimum een Pentium II aanbevolen (Windows 95/98/Me/NT4/2000/XP). Wat Mac betreft is een PowerMac / iMac / G3 / G4 vereist met min. Mac OS 8.6. Nieuw is dat ook Mac OS X ondersteund wordt. Uit de bijlage "latest information & technical help" blijkt dat er nog een aantal probleempjes zijn met Mac OS X. Volgens Sibelius zou dit eerder te wijten zijn aan Mac OS X dan aan Sibelius zelf... In alle geval belooft men alles goed te blijven opvolgen (zie www.sibelius.com/helpcenter). Het bijgeleverde programmaatje Photoscore Lite dient om partituren te scannen en om te zetten in Sibelius-formaat, ook hier is in de "read me 1st" folder sprake van enige "omwegen" bij Mac OS X. Een verwittigd man is er twee waard... 
De "look" is gemoderniseerd, het ziet er allemaal aantrekkelijk uit: je kan zowel het "papier" als de achtergrond een patroon meegeven. Wat dacht je bv. van vergeeld perkament op een marmeren achtergrond... Absoluut kitcherig, maar wel leuk.. Je kan niet alleen noten, maar ook tekst, symbolen, enz... direct op de juiste plaats creëren via het klavier. Als je eenmaal de "keyboard shortcuts" onder de knie hebt, kan je zeer veel doen zonder de muis te gebruiken. Vooral het multifunctionele en doordachte "keypad" is handig. Via de toetsen 1-9 kan je intervallen toevoegen aan geselecteerde noten.
De Engelstalige handleiding is zomaar eventjes 500 paginas dik. Gelukkig is ze zeer goed gestructureerd en (nog gelukkiger) af en toe voorzien van (Britse) humor. De invoerder heeft me verzekerd dat binnenkort een Nederlandstalige versie verschijnt. Ook aan het Frans wordt gewerkt ñ men acht het zelfs waarschijnlijk dat er een Franstalig programma zou ontwikkeld worden. Ik heb een paar dagen met het programma gestoeid en ben er redelijk vertrouwd mee geraakt op die tijd. Het is zeer belangrijk om in het begin wat extra moeite te doen om de "keyboard shortcuts" te leren. Eens je die kent kun je heel snel werken. Ik moest wel een beetje wennen aan de "shortcuts" voor start/stop: de p (play/pause) en de o (stop). De meeste programmas die ik ken gebruiken hiervoor de spatiebalk. Zo heb ik in het begin veel ongewilde rusttekens gecreëerd (inderdaad, dat doe je in Sibelius dus met de spatiebalk...) Maar alles went: op de duur probeerde ik zelfs een ProTools-sessie te starten door op "p" te drukken...
←→CONCEPT
Sibelius2 draait nog steeds op PC en Mac. Voor PC is een Pentium of een "vlugge" 486 reeds voldoende, toch wordt minimum een Pentium II aanbevolen (Windows 95/98/Me/NT4/2000/XP). Wat Mac betreft is een PowerMac / iMac / G3 / G4 vereist met min. Mac OS 8.6. Nieuw is dat ook Mac OS X ondersteund wordt. Uit de bijlage "latest information & technical help" blijkt dat er nog een aantal probleempjes zijn met Mac OS X. Volgens Sibelius zou dit eerder te wijten zijn aan Mac OS X dan aan Sibelius zelf... In alle geval belooft men alles goed te blijven opvolgen (zie www.sibelius.com/helpcenter). Het bijgeleverde programmaatje Photoscore Lite dient om partituren te scannen en om te zetten in Sibelius-formaat, ook hier is in de "read me 1st" folder sprake van enige "omwegen" bij Mac OS X. Een verwittigd man is er twee waard... Ik heb het programma geïnstalleerd op een Mac G4, draaiend op "classic" Mac OS 9.2.2. Een nachtmerrie voor elke software-fabrikant is het illegaal kopiëren (natuurlijk heeft geen enkele MM-lezer ooit al een "gekraakt"of gekopiëerd programma in huis gehad, nietwaar...).
Een kopie van Sibelius kun je wel degelijk gebruiken, maar als je je document wil bewaren moet je je eerst registreren (behalve dan de eerste vijf dagen). Dit is fair. Maar wat als je op meerdere computers wil werken (bv. desktop/laptop of thuis/werk)? Per slot van rekening richt Sibelius zich vooral tot de professionele gebruiker, voor wie werken op meer dan één computer geen uitzondering is. Sibelius voorziet gelukkig de mogelijkheid om de bewaar-functie over te dragen van de ene computer naar de andere. Dit systeem werkt wel maar is een beetje omslachtig. Persoonlijk zou ik eerder kiezen voor de mogelijkheid om per registratie op twee computers te kunnen installeren en verder geen gedoe... Nu moet je, telkens je van computer verwisselt, weer een (korte) procedure doorlopen. En dit zowel bij afsluiten als bij opstarten. In tegenstelling tot andere muzieknotatieprogrammas die meer MIDI- of sequence georiënteerd zijn vertrekt Sibelius duidelijk van de idee dat je een partituur "letterlijk" gaat schrijven, je werkt direkt op een echte pagina: net alsof je pen en papier neemt. Deze aanpak lijkt me vooral drempelverlagend voor wie uit de klassieke hoek komt; of voor iedereen die al 20 jaar gewoon is partituren met de hand te schrijven... De installatie van het programma verloopt vlekkeloos, ondertussen zijn we al aan versie 2.11 (meegeleverd op installatie CD-Rom).
NIEUW IN VERSIE 2
De "look" is gemoderniseerd, het ziet er allemaal aantrekkelijk uit: je kan zowel het "papier" als de achtergrond een patroon meegeven. Wat dacht je bv. van vergeeld perkament op een marmeren achtergrond... Absoluut kitcherig, maar wel leuk.. Je kan niet alleen noten, maar ook tekst, symbolen, enz... direct op de juiste plaats creëren via het klavier. Als je eenmaal de "keyboard shortcuts" onder de knie hebt, kan je zeer veel doen zonder de muis te gebruiken. Vooral het multifunctionele en doordachte "keypad" is handig. Via de toetsen 1-9 kan je intervallen toevoegen aan geselecteerde noten.Dankzij de "Multicopy" functie wordt kopiëren van muziekfragmenten, tekst of symbolen zeer makkelijk. Je kan ook een tekst uit een ander programma onder het notenbeeld plaatsen. De streepjes voor triolen e.d. zijn nu net als de fraseringsbogen "magnetisch": ze volgen mooi mee als je de bijbehorende noten transponeert of verschuift. Sibelius 2 kan nu ook o.a. Finale bestanden converteren. Bij de weergave (MIDI) kan je dankzij de "Rubato" en "Rhythmic feel" functies het geheel wat "muzikaler" laten klinken; aanduidingen zoals rit., accel. of glissando kunnen herkend en auditief weergegeven worden. De "Sounds dialog" is vervangen door de "Mixer": een fraai venster waar je direkte toegang hebt tot alle parameters i.v.m. de weergave.
Impressionant is de "arrange" functie. Stel je hebt een pianopartituur die je wil arrangeren voor een grote bezetting. Selecteer simpelweg de instrumenten, kies een stijl en laat Sibelius al het werk doen terwijl jij koffiepauze neemt...(het duurt niet eens zo lang). Of het allemaal muzikaal-creatief zo interessant is, is een andere vraag, maar Sibelius houdt wel rekenig met alle mogelijkheden en beperkingen van de instrumenten. Niets houdt ons tegen om daarna de nodige wijzigingen aan te brengen. Het omgekeerde is minstens even interessant: een pianoreductie maken van een orkestwerk is een fluitje van een cent! Een extra knop geeft direkt toegang tot Grovemusic.com (Grove Dictionary of Music and Musicians). Cadeautje!
Het is nu ook mogelijk om afbeeldingen te importeren (in TIFF-formaat). Sibelius biedt een assortiment aan, gaande van instrumentafbeeldingen tot een getekend brilletje ("kijk uit!"). Ook kan je via "Save as Graphics" een Sibelius-partituur exporteren naar andere grafische programmas. Het zou ons te ver leiden om echt alle nieuwe details uit de doeken te doen, laat ik nog één zeer bruikbaar speeltje vermelden: de "highlighter pen". Zoals met een fluo-stift kan je hiermee een passage markeren (geel).
PRAKTIJK
De Engelstalige handleiding is zomaar eventjes 500 paginas dik. Gelukkig is ze zeer goed gestructureerd en (nog gelukkiger) af en toe voorzien van (Britse) humor. De invoerder heeft me verzekerd dat binnenkort een Nederlandstalige versie verschijnt. Ook aan het Frans wordt gewerkt ñ men acht het zelfs waarschijnlijk dat er een Franstalig programma zou ontwikkeld worden. Ik heb een paar dagen met het programma gestoeid en ben er redelijk vertrouwd mee geraakt op die tijd. Het is zeer belangrijk om in het begin wat extra moeite te doen om de "keyboard shortcuts" te leren. Eens je die kent kun je heel snel werken. Ik moest wel een beetje wennen aan de "shortcuts" voor start/stop: de p (play/pause) en de o (stop). De meeste programmas die ik ken gebruiken hiervoor de spatiebalk. Zo heb ik in het begin veel ongewilde rusttekens gecreëerd (inderdaad, dat doe je in Sibelius dus met de spatiebalk...) Maar alles went: op de duur probeerde ik zelfs een ProTools-sessie te starten door op "p" te drukken... Je kan op 4 manieren noten invoegen: via een MIDI-klavier (step-time of real-time), met de muis en het nummeriek klavier, door een partituur te scannen of te convergeren uit een ander programma. Bij het real-time inspelen kan je gebruik maken van de "Flexi-time" functie: je kan dan het tempo al spelend veranderen. Wel oppassen met de kortste notenwaarde die je instelt, anders gaat Sibelius de ritmes fout interpreteren. Een beetje eigenaardig is het feit dat je vooraf geen tempo kiest, je kan enkel tijdens het afspelen of opnemen het tempo aanpassen, dus niet in de "stop" stand. Het laatste tempo wordt wel onthouden. Wanneer je een pianopartij inspeelt is dat uiteraard op twee notenbalken tegelijk, achteraf kan je nog aanpassen of een noot bij de bovenste notenbalk of de onderste notenbalk hoort. Er is wel een maar... stel op de onderste notenbalk bevindt zich een akkoord waarvan je de bovenste noot wil verhuizen naar de bovenste notenbalk. Je klikt die noot aan, zegt "verhuis"(move up a staff) en wat gebeurt er? Het volledige akkoord verhuist... dat was niet de bedoeling. Je bent dus verplicht dit probleem "handmatig" op te lossen (via copy of delete en create). Een schoonheidsfoutje in een voor de rest zeer doordacht en intelligent programma. Voor wie gewoon is met sequence-achtige programmas te werken is het even wennen dat er geen "view" mode is, daarmee bedoel ik de oneindig lange horizontale partituur die nog niets te maken heeft met de uiteindelijke lay-out. Het lijkt of je bij Sibelius vanaf de eerste noot reeds geconfronteerd wordt met de lay-out, dit is maar schijn: je kan achteraf alles nog aanpassen of tussenvoegen, scrollen over de partituur gaat overigens zeer vlot d.m.v. de "navigator": een klein venster met een overzicht van de partituur en een witte rechthoek die het zichtbare gedeelte weergeeft. Handig!
Wat het notenbeeld betreft, heb ik niets kunnen vinden dat niet kon: van gregoriaans tot hedendaags klassiek, partituren zonder maatstrepen met complexe ritmes, verschillende toonaarden tegelijkertijd, de meest waanzinnige symbolen, het kan allemaal. Ik zou de muzikanten niet te eten willen geven, die bij een zichtlezing (even) de mist in gaan omdat ze een herhalingsteken over het hoofd zien. Soms hangt dit slechts van een detail af. Zo zullen het misschien net de "vleugeltjes" aan het herhalingsteken zijn die ervoor zorgen dat je t reeds vanop kilometers afstand opmerkt. Met een programma dat de details iets minder verzorgt loopt het dan al gauw fout. Maar niet met Sibelius, wees gerust, hier werd alles voorzien. Dankuwel Jonathan & Ben! En hoe zit het met akkoordsymbolen? Je kan ze via het computerklavier toevoegen, en achteraf naar hartelust verplaatsen, vergroten of verkleinen. Jammer dat omkeringen enkel met een schuin streepje aangeduid worden bv. C7/E. Zeker als akkoorden kort op mekaar volgen verkies ik om de basnoot onder het akkoord te plaatsen, met een horizontaal streepje. Iets eigenaardig vond ik bij de "inkpen2 handwriting font", een soort namaak Real Book-achtig handschrift: mineurakkoorden werden steevast met "M" aangeduid, met hoofdletter dus. FM7? Ik weet niet hoe dat bij u zit, maar ik associeer een hoofdletter M met majeur... Geef mij maar Fm7 of Fmin7 of F-7...
We herinneren ons dat 2 jaar geleden het onderdeel akkoordenherkenning met een "zeer ernstige tekortkoming" gequoteerd werd. Het is nog altijd zo dat je in een leadsheet bv. niet zomaar de akkoordsymbolen kan toveren door ze op een MIDI-klavier te spelen. Maar via een omweg komen we er nu toch... Er wordt momenteel nl. een plug-in meegeleverd die akkoorden herkent vertrekkende van het notenbeeld (hoera!), en zo de symbolen toevoegt. Wat heb ik dus gedaan? Eerst de akkoorden ingespeeld (dat kan bv. als tweede stem bovenop de melodie, dus op dezelfde notenbalk) en vervolgens de plug-in zijn werk laten doen. Daarna was het een beetje experimenteren met de "filter" en "hide/show" functies om het notenbeeld van de akkoorden te verbergen, zonder dat de symbolen ook verdwenen. Resultaat: een leadsheet met melodie en akkoordsymbolen, alles ingespeeld via MIDI... Over MIDI gesproken, mijn eigen setup werd zonder problemen herkend. In het "Mixer" venster kan je alles makkelijk selecteren. Natuurlijk wordt de General MIDI standaard gebruikt, maar het is geen probleem om per instrument een andere klank te kiezen. Persoonlijk zie ik de afspeelfunctie louter als controle. De klankkwaliteit speelt dan minder een rol. En dus, vind ik, voldoet reeds een eenvoudige General MIDI module voor dit doel. Tijdens het afspelen loopt de partituur mooi mee op het scherm. Jammer dat je dit beeld niet kan laten anticiperen op wat je hoort (of de MIDI afdeling vertragen...). Als dit zou kunnen, zou een dirigent het computerscherm als orkestpartituur kunnen gebruiken, nu hinkt het beeld bij het wisselen van de paginas na.
Overigens kan je het programma niet als "slave" laten meelopen, elke synchronisatiemogelijkheid ontbreekt, maar ja, t is tenslotte geen sequencer... "Tab notation" is voorhanden voor gitaar en andere instrumenten met frets alsook een grafische voorstelling van akkoorden (tabulatuur). Deze laatste volgde bij vorige versies de transposities niet mee en dat is nu... niet anders. Jammer! Maar men is wel zo eerlijk om het in de handleiding te vermelden. Gewone akkoordsymbolen worden overigens wel mee getransponeerd. Veel aandacht wordt besteed aan het educatieve aspect. Sibelius kan bv. bij blaas- en snaarinstrumenten automatisch de vingerzettingen noteren. Omdat ik in een vorig leven nog cello heb gespeeld, heb ik dit even uitgeprobeerd op een stukje cello-partituur: je kiest een positie en de correcte vingerzetting verschijnt.
Voor wie klassieke harmonie studeert, is er zelfs een plug-in die zelf de parallelle kwinten en octaven opspoort (hoor ik daar iemand zeggen dat wij dat in onze tijd wel zelf konden?). Noteren voor transponerende instrumenten is heel simpel: met één knop kies je of je score in C staat ofwel in de respectievelijke toonaarden van de transponerende instrumenten. Een leuk detail is het feit dat je de noten kleuren kan geven volgens toonhoogte: zo zie je zelfs op de meest ingewikkelde orkestpartituur vanop afstand wie unisono speelt. Ook kan je noten die op een bepaald instrument moeilijk te spelen zijn rood laten kleuren. Ik heb een partituur, gemaakt met Finale, geïmporteerd in Sibelius: met succes. Alleen moest ik wat meer aanpassingen doen (qua lay-out) dan in het voorbeeld dat Sibelius zelf aangeeft.
BESLUIT
Sibelius is erin geslaagd om de toch zeer complexe materie van "score writing" zeer toegankelijk te maken, ook voor niet computer-wizards, en dit zonder in te boeten op de mogelijkheden, integendeel zelfs. Met geen enkel programma kon ik zo snel zo vlot uit de voeten. Uiteraard kan er ook aan Sibelius nog wel wat verbeterd worden. Zo is de akkoordnotatie (nog) niet even flexibel als de rest van het programma. Misschien moeten we massaal gaan mailen naar de tweelingbroers Jonathan & Ben Finn en dan komt dat wel in orde tegen de volgende update... Voor de rest zijn de mogelijkheden zo uitgebreid en krachtig, dat ik op dit ogenblik niet anders kan dan Sibelius bovenaan mn lijst van favorieten te plaatsen. Daar waar in versie 1 nog vooral de klassieke wereld werd beoogd, moeten we nu stellen dat versie 2 absoluut voor alle stijlen hoge ogen gooit, ook al blijft de klassiek zn uitverkoren terrein. Kortom, we hebben hier te maken met een zeer handig en uiterst krachtig hulpmiddel bij het schrijven, arrangeren en kopiëren van muziek.
PRO & CONTRA
| PRO | CONTRA |
sitemap
